Akademik Dönüşümde Yeni Bir Eşik: Yapay Zekâ Tabanlı Araçların Yükseköğretimdeki Rolüne Yönelik Derinlemesine Bir İnceleme
DOI:
https://doi.org/10.35365/eass.25.02.02Anahtar Kelimeler:
Yapay Zekâ, Yapay Zekâ Farkındalığı, Etik Kaygılar, Dijital DönüşümÖzet
Bu çalışma, yapay zeka (YZ) araçlarının yükseköğretimde akademisyenler tarafından nasıl kullanıldığını, bu kullanımın avantajlarını ve karşılaşılan zorlukları incelemektedir. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde (KKTC) görev yapan 150 akademisyen ile yürütülen karma yöntem araştırmasında, nicel veriler anket yoluyla, nitel veriler ise yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığıyla toplanmıştır.Bulgular, akademisyenlerin %92'sinin YZ araçlarından haberdar olduğunu, %64.7'sinin bu araçları aktif kullandığını göstermiştir. En yaygın kullanım alanları akademik yazım (%56) ve literatür tarama (%46) olarak belirlenmiştir. ChatGPT, Grammarly ve Elicit gibi araçlar en sık tercih edilenler arasında yer almaktadır. Katılımcılar YZ araçlarının verimliliği artırdığını düşünmekle birlikte (Ort.=4.21), etik riskler (Ort.=3.84) ve özgünlük kaygıları (Ort.=3.69) taşımaktadırlar. Akademisyenlerin karşılaştığı başlıca engeller teknik bilgi eksikliği (%51.3), etik kaygılar (%42) ve kurumsal rehberlik yetersizliği (%38.7) olarak tespit edilmiştir. Nitel bulgular, katılımcıların YZ araçlarının zaman kazandırdığını ve akademik İngilizce yazımında destek sağladığını belirtmekle birlikte, etik sınırların belirsizliği ve kurumsal yönlendirme eksikliği konusunda endişe duyduklarını ortaya koymuştur.Araştırma sonuçları, YZ'nin etkin ve etik kullanımını sağlamak için kapsamlı eğitim programları, net etik kılavuzlar ve kurumsal destek sistemlerinin geliştirilmesinin kritik önemde olduğunu vurgulamaktadır. Bu bulgular, yükseköğretimde dijital dönüşüm politikalarının geliştirilmesi için önemli katkılar sunmaktadır.
Referanslar
Akgün, A., & Topal, Y. (2023). Teknolojik okuryazarlık ve dijital etik bağlamında yapay zeka kullanımı. Dijital Eğitim ve Teknoloji Dergisi, 10(2), 45-62.
Alammary, A. (2022). The impact of artificial intelligence on faculty development in higher education: A systematic review. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 19(1), 1-18. https://doi.org/10.1186/s41239-022-00345-2
Al-Emran, M., Elsherif, H. M., & Shaalan, K. (2024). A comprehensive analysis of AI adoption, implementation strategies, and challenges in higher education across the Middle East and North Africa (MENA) region. Education and Information Technologies, 29(2), 1847-1878. https://doi.org/10.1007/s10639-024-13300-y
Bengio, Y., Lecun, Y., & Hinton, G. (2021). Deep learning for AI. Communications of the ACM, 64(7), 58-65.
Bicen, H., Demir, B., & Serttas, Z. (2021). Pre-service teachers' readiness levels for mobile learning. BRAIN. Broad Research in Artificial Intelligence and Neuroscience, 12(2), 53-66.
Bicen, H., Demir, B., & Serttas, Z. (2022). The attitudes of teacher candidates towards the gamification process in education. BRAIN. Broad Research in Artificial Intelligence and Neuroscience, 13(2), 39-50.
Bower, M. (2019). Technology adoption among mid-career academics: A review. Journal of Educational Technology, 38(4), 345-360. https://doi.org/10.1007/s11423-019-0968-2
Chan, C. K. Y. (2023). A comprehensive AI policy education framework for university teaching and learning. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 20(1), 38. https://doi.org/10.1186/s41239-023-00408-3
Chatterjee, S., Rana, N. P., Tamilmani, K., & Sharma, S. K. (2021). Understanding the adoption of AI-based tools in academic research: A quantitative study. Computers & Education, 172, 104258. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2021.104258
Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2018). Designing and conducting mixed methods research (3rd ed.). Sage Publications.
Crompton, H., & Burke, D. (2023). Artificial intelligence in higher education: the state of the field. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 20(1), 22. https://doi.org/10.1186/s41239-023-00392-8
Danju, İ., Demir, B., Çağlar, B. B., Özçelik, C. D., Coruhlu, E. K., & Özturan, S. (2020). Comparative content analysis of studies on new approaches in education. Laplage em Revista, 6, 128-142.
Dwivedi, Y. K., Kshetri, N., Hughes, L., Slade, E. L., Jeyaraj, A., Kar, A. K., ... & Wright, R. (2023). "So what if ChatGPT wrote it?" Multidisciplinary perspectives on opportunities, challenges and implications of generative conversational AI for research, practice and policy. International Journal of Information Management, 71, 102642.
Fjeld, J., Achten, N., Hilligoss, H., Nagy, A., & Srikumar, M. (2020). Principled artificial intelligence: Mapping consensus in ethical and rights-based approaches to principles for AI. Berkman Klein Center Research Publication, (2020-1).
Floridi, L., & Cowls, J. (2019). A unified framework of five principles for AI in society. Harvard Data Science Review, 1(1). https://doi.org/10.1162/99608f92.8cd550d1
Foltynek, T., Bjelobaba, S., Glendinning, I., Khan, Z. R., Santos, R., Pavletic, P., & Kravjar, J. (2023). ENAI recommendations on the ethical use of artificial intelligence in education. International Journal for Educational Integrity, 19(1), 12. https://doi.org/10.1007/s40979-023-00133-4
Ivankova, N. V., Creswell, J. W., & Stick, S. L. (2006). Using mixed-methods sequential explanatory design: From theory to practice. Field Methods, 18(1), 3-20. https://doi.org/10.1177/1525822X05282260
Kılınç, M., Yılmaz, D., & Demir, S. (2024). Akademisyenlerin yapay zeka teknolojilerine yönelik tutumları ve kullanım engelleri: Türkiye örneği. Eğitim Teknolojileri Araştırmaları Dergisi, 12(1), 75-95.
Luckin, R., Holmes, W., Griffiths, M., & Forcier, L. B. (2016). Intelligence unleashed: An argument for AI in education. Pearson Education.
Mah, D.-K., & Groß, N. (2024). Artificial intelligence in higher education: exploring faculty use, self-efficacy, distinct profiles, and professional development needs. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 21(1), 15. https://doi.org/10.1186/s41239-024-00490-1
Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Sage Publications.
Öznacar, B., Yücesoy, Y., & Demir, B. (2020). Okul yöneticilerinin bilgi, medya ve teknoloji becerilerinin değerlendirilmesi. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 94-102.
Popenici, S. A. D., & Kerr, S. (2017). Exploring the impact of artificial intelligence on teaching and learning in higher education. Research and Practice in Technology Enhanced Learning, 12(1), 1-13. https://doi.org/10.1186/s41039-017-0062-8
Selwyn, N. (2012). Education in a digital world: Global perspectives on technology and education. Routledge.
Smutny, P., & Schreiberova, P. (2020). Factors affecting the adoption of AI in academic research. Computers in Human Behavior, 109, 106364.
https://doi.org/10.1016/j.chb.2020.106364
Venkatesh, V., Thong, J. Y. L., & Xu, X. (2012). Consumer acceptance and use of information technology: Extending the unified theory of acceptance and use of technology. MIS Quarterly, 36(1), 157-178.
Zawacki-Richter, O., Marín, V. I., Bond, M., & Gouverneur, F. (2019). Systematic review of research on artificial intelligence applications in higher education -- Where are the educators? International Journal of Educational Technology in Higher Education, 16(1), 39. https://doi.org/10.1186/s41239-019-0171-0
Zhou, L., Zhang, D., Yang, C. C., & Wang, Y. (2022). Harnessing the power of AI in education: A comparative study of GPT-based chatbots and human tutors. Computers & Education, 180, 104442. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2022.1044
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Burak Demir, Gozel Adizova, Engin Şirvan
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 