Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ve Sosyal Anksiyete Bozukluğu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Bir Derleme Çalışması
DOI:
https://doi.org/10.35365/eass.25.02.07Anahtar Kelimeler:
Anksiyete, Anksiyete Bozukluğu, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite BozukluğuÖzet
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ve Sosyal Anksiyete Bozukluğu arasındaki ilişki ve komorbidite düzeyleri son yıllarda araştırmacıların merak konusu olmuştur. Alanyazın taramasında 2001-2025 yılları arasında yapılan çalışmalar incelenmiş olup, bu doğrultuda DEHB ve Sosyal Anksiyete Bozukluğu arasındaki ilişkiye dair literatüre katkı sunmak amaçlanmıştır. Yürütülen çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışmada 2001-2025 yılları arasında yapılan Yüksek Öğretim Kurumu Tez Dokümantasyonu Merkezi’ne kayıtlı ve elektronik ortamda ulaşılabilen, dili Türkçe olan çalışmalar, Google Akademik’ten, lisansüstü tezler ve yabancı kaynaklardan oluşturulmuştur. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun Sosyal Anksiyete Bozukluğu ile anlamlı bir ilişkiye sahip olduğu görülmektedir. İncelenen klinik bulgularda da DEHB tanısına sahip olan birçok çocukta depresyon ve kaygı bozuklukları gibi semptomlar da yoğun şekilde gözlemlenmiştir. DEHB’e eşlik eden Sosyal Anksiyete Bozukluğu’nun, bireylerin nörobilişsel işlevlerinde bozulmalar yaratabildiği ve dikkat, dürtü kontrolü ile çalışma belleği gibi alanlarda belirgin sorunlara yol açabildiği saptanmıştır. Literatürde yapılan çalışmaların birçoğunda, dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin pek çok vakada sosyal anksiyete ile ilişkilendirildiği görülmektedir. Yürütülen klinik ve literatür çalışmaları da bu durumu farklı açıklamalarla desteklemektedir. Çocuklukta konulan DEHB tanısına sahip bireyler yetişkinliğinde ise anksiyete, kaygılı bağlanma gibi durumlarla karşılaşmaktadır. Bazı durumlarda ise, tanı sonrası kullanılan ilaçlar, aile öyküsü, gelişen psikolojik durumlar eş tanıyı açıklayabilmektedir. DEHB tanısı alan bireylerin sosyal anksiyete bozukluğu eş tanısıyla görülme oranı %15 ile %35 arasında olduğu sonucuna varılmıştır. Literatürde bu konu ile ilgili çalışma sayısı oldukça azdır, bundan dolayı bu derleme çalışmasının yapılacak olan diğer çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Referanslar
Akman H, Serdengeçti N, Yavuz M, Kadak MT, Ercan O, Doğangün B. Attachment and comorbid anxiety in ADHD. Clin Child Psychol Psychiatry. 2024 Jan;29(1):368-380. doi: 10.1177/13591045231204052. Epub 2023 Sep 25. PMID: 37747351.
Amerikan Psikiyatri Birliği, (2013). Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı, 5. Baskı (Çev. Ed. Köroğlu, E.). Hekimler Yayın Birliği, Ankara.
Arnsten, A. F. T. (2009). The emerging neurobiology of attention deficit hyperactivity disorder: The key role of the prefrontal association cortex. The Journal of Pediatrics, 154(5), S43–S45.
Austin VL. Sciarra DT. (2019). Çocuk ve ergenlerde duygusal ve davranışsal bozukluklar. Özekes M. (Ed.) Ergin T. Yücel HA. (Çev. Ed.) 1. Baskı, Ankara. Nobel Akademi. 86-119.
Banerjee, T. D., Middleton, F., & Faraone, S. V. (2007). Environmental risk factors for attention-deficit hyperactivity disorder. Acta Paediatrica, 96(9), 1269–1274
Barke, J. S. Ve Brandeis, D. (2013). Nonpharmacological Interventions For ADHD: Systematic Review and MetaAnalyses of Randomized Controlled Trials of Dietary and Psychological Treatments, Psychiatry 170:3.
Beidel, D. C. and Turner, S. M. (1998). Shy children, phobic adults. nature and treatment of social phobia. Washington, DC: American Psychological Associations
Bilgiç, A. 2012., “Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Bir Grup Çocukta Anksiyete Bozukluklarının Görülme Sıklığı”, Selçuk Tıp Dergisi, 2012; 28(1), 39-41.
Chronis-Tuscano, A., Molina, B. S. G., Pelham, W. E., Applegate, B., Dahlke, A., Overmyer, M., & Lahey, B. B. (2011). Very early predictors of adolescent depression and suicide attempts in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Archives of General Psychiatry, 67(10), 1044–1051.
Cortese S., Adamo N., del Giovane C., Mohr-Jensen C., Hayes AJ, Carucci S., Atkinson LZ, s Tessari L., Banaschewski T., Coghill D., Hollis C., Simonoff E., Zuddas A., Barbui C., Purgato M., Steinhausen H.-C., Shokraneh F., Xia J., Cipriani A. (2018).
Çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu için ilaçların karşılaştırmalı etkililiği ve tolere edilebilirliği: Sistematik bir inceleme ve ağ metaanalizi. The Lancet Psychiatry , 5(9), 727–738
Crome, E., Grove, R., Baillie, A. J., Sunderland, M., Teesson, M., & Slade, T. (2015). DSM-IV and DSM-5 social anxiety disorder in the Australian community. Australian & New Zealand
Çöpür, M. ve Çöpür, S. (2018). Attention Deficit Hyperactivity Disorder and Omega-3 Fatty Acid Supplementation: A Systematic Review. Yeni Sempozyum Dergisi, 56(3), 20-23.
Dilbaz N, Güz H. Sosyal anksiyete bozukluğunun fenomenolojisi. R Tükel, T Alkın (Eds.), sAnksiyete Bozuklukları, Bilimsel Çalışma Birimleri Dizisi 2001; 4:185-212.
Dilbaz, N. (2000). Sosyal anksiyete bozukluğu: tanı, epidemiyoloji, etiyoloji, klinik ve ayırıcı tanı.
Doğan Ö. Isıtan S. (2017). Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Olan Çocuklar Ve Eğitimleri. Baykoç, N.(Ed.) Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitim. 4. Baskı. Ankara: Eğiten Kitap: 271-286.
Durukan İ, Karaman D, Kara K, Türker T, Tufan AE, Yalçın Ö, Karabekiroğlu K. Diagnoses of patients referring to a child and adolescent psychiatry outpatient clinic. Düşünen Adam: The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences 2011; 24:113- 120.
Ertan, E. A., & Cankorur, V. Ş. (2017). Kişilik bozukluklarının tanısı: yeni bulgular ile tanıda kullanılan anket ve ölçekler. Kriz Dergisi, 25(1).
Faraone, S. V., & Larsson, H. (2019). Genetics of attention deficit hyperactivity disorder. Molecular Psychiatry, 24(4), 562–575
Fıstıkcı, N., Keyvan, A., Erten, E., Duran, Ş. ve Sungur, MZ. (2015). Sosyal anksiyete bozukluğunda bilişsel davranışçı terapi: güncel kavramlar [Sosyal anksiyete bozukluğunda bilişsel davranışçı terapi: Güncel kavramlar]. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 7 (3), 229–243.
Fox, A. S., & Kalin, N. H. (2014). A translational neuroscience approach to understanding the development of social anxiety disorder and its pathophysiology. American Journal of Psychiatry, 171(11), 1162–1173.
Freedheim, D. K., & Weiner, I. B. (2003). Handbook of psychology. Volume 1, History of psychology. John Wiley & Sons.
Gökçe, S., Ayaz, A. B., Arman, A. R., & Kıyan, E. (2015). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ile Kaygı Belirtileri İlişkisi. Düşünen Adam The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences, 28(2), 103-111.
Grant, B. F., Hasin, D. S., Blanco, C., Stinson, F. S., Chou, S. P., Goldstein, R. B., Dawson, D. A., Smith, S., Saha, T. D. & Huang, B. (2005). The epidemiology of social anxiety disorder in the United States: Results from the National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions. Journal of Clinical Psychiatry, 66(11), 1351–1361.
Gültekin BK, Dereboy İF. (2011). Üniversite öğrencilerinde sosyal fobinin yaygınlığı ve sosyal fobinin yaşam kalitesi, Akademik başarı ve kimlik oluşumu üzerine etkileri. Türk Psikiyatri Dergisi, 22:150-158
Gümüş YY, Çakin Memik N, Ağaoğlu B. Anxiety Disorders Comorbidity in Children and Adolescents with Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Noro Psikiyatr Ars. 2015 Jun;52(2):185-193. doi: 10.5152/npa.2015.7024. Epub 2015 Jun 1. PMID: 28360702; PMCID: PMC5353196.
Gümüş, Y. Y., Memik, N. Ç., & Ağaoğlu, B. (2015). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuk ve Ergenlerde Anksiyete Eşhastalığı [Anxiety Disorders Comorbidity in Children and Adolescents with Attention Deficit Hyperactivity Disorder]. Nöropsikiyatri Arşivi, 52(2), 85-93.S
Hanna, N., 2009, “Attention Deficit Disorder (ADD), Attention Deficit Hyperactive Disorder (ADHD): Is It A Product Of Our Modern Lifestyles”, American Journal of Clinical Medicine, 6(4): 22-28
Hoza, B. (2007). Peer functioning in children with ADHD. Journal of Pediatric Psychology, 32(6), 655–663.
Jarrett MA, Ollendick TH (2008). Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu ve anksiyetenin birlikteliğine dair kavramsal bir inceleme: Gelecekteki araştırma ve uygulama için çıkarımlar. Klinik Psikoloji İncelemesi, 28(7), 1266– 1280
Kauffman JM. Landrum TJ. (2015). Duygusal ve Davranışsal Bozukluğu Olan Çocukların ve Gençlerin Özellikleri. Kaner S. (Ed.) Yaban EH. (Çev.) 10. Baskıdan Çeviri, Ankara. Nobel Akademi: 179-198.
Kessler RC, Adler L, Barkley R, Biederman J, Conners CK, Demler O et al. (2006), The prevalence and correlates of adult ADHD in the United States: results from the National Comorbidity Survey Replication. Am J Psychiatry; 163:716-723.
Kılıçoğlu, B., Yücel, M. E., Sütçübaşı, B., Bayık, B., Gökten, E. M., & Metin, B. (2022). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Bulunan Çocuklarda Sosyal Anksiyete Bozukluğu Komorbiditesi ve Belirti Şiddetinin Nörobilişsel Özelliklere Etkisi. AÇÜ Sağlık Bilimleri Dergisi, 13(1), 1-8.
Kızılca, Ö. (2023). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda metilfenidat tedavisinin kalp hızı değişkenliği ve kardiyak otonomik fonksiyonlara etkisi. Namik Kemal Medical Journal, 11(1), 1–10.
Kolat, U., Kolat, E., Erden, S. Ç., Uzun, U. E., Akçakaya, R. Ö., & Sevindik, C. S. (2015). Sosyal anksiyete bozukluğu hastalarının mizaç ve karakter özellikleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 16(2), 122-129.
Koyuncu, A,. Binbay, Z., 2014. “Sosyal anksiyete Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Komorbiditesi”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, s 6(1), 10- 21.
Lee L.-T., Tsai HC, Chi MH, Chang WH, Chen KC, Lee IH, Chen PS, Yao WJ, Chiu NT, Yang YK (2015). Genelleştirilmiş anksiyete bozukluğunda striatal dopamin taşıyıcısının daha düşük bulunabilirliği: Ön iki ligandlı SPECT çalışması. Uluslararası Klinik Psikofarmakoloji, 30(3), 175–178.
Luş, M. G. (2019). Social anxiety, internet addiction and attention deficit/hyperactivity disorder in adolescence. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi, 1(Özel Sayı 1), 53–55.
Menghini, D., Armando, M., & Vicari, S. (2018). The influence of generalized anxiety disorder on executive functions in children with ADHD. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 268(4), 349–357.
Morgan, J. (2010). Autobiographical memory biases in social anxiety. Clinical PsychologyReview,30(3), 288–297. doi:10.1016
Özbay, A., & Kayhan, Z. (2024). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) nedenleri ve tedavi yöntemleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 23(89), 394–406. https://doi.org/10.17755/esosder.1283141
Özyurt G, Öztürk Y, Akay A , (2017) Relation of emotion regulation and empathy skills with maternal emotion regulation and attachment in children diagnosed with ADHD. Anadolu Psikiyatri Dergi 18:611-20.
Sachs GS, Nierenberg AA, Calabrese JR, Marangell LB, Wisniewski SR, Gyulai L et al. (2007), Effectiveness of adjunctive antidepressant treatment for bipolar depression. N Engl J Med; 356:1711–1722.
Tannock, R. (2009). ADHD and comorbidity. In R. A. Barkley (Ed.), Attention-deficit hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment (3rd ed., pp. 191–234). Guilford Press.
Tuğlu C. ve Şahin, Ö. (2010). Erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu: Nörobiyoloji, Tanı Sorunları ve Klinik Özellikler.
Üneri, Ö. Ş., Yıldırım, E.A., Tanıdır, C., Aytemiz, T., 2016 “Sosyal Anksiyete Bozukluğu Olan Ergenlerde Psikodramanın Kullanımı”, Anadolu Psikiyatri Dergisi 17(5), 347-353.
Vilaplana-Pérez, A., Pérez-Vigil, A., Sidorchuk, A., Brander, G., Isomura, K., Hesselmark, E., et al. (2021). Much more than just shyness: The impact of social anxiety disorder on educationa
Zengin, H. (2017). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı almış ve almamış çocukların ebeveynlerinin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı, mükemmeliyetçilik ve manevi gelişim kavramları açısından karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi. İstanbul Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Klinik Psikoloji Bilim Dalı.
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Berke Sabancı, Gülse Karaçiçek, Manolya Çalışır
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 